Πολιτισμός

Το θέατρο, στη σκιά του Ολύμπου και του Κισσάβου, με θέα το Αιγαίο και το Δέλτα Πηνειού, βρίσκεται στην έξοδο των Τεμπών, λίγο πριν το Ομόλιο.

Έχει χωρητικότητα 600 θέσεων με προοπτική να αποκτήσει μελλοντικά και δεύτερο διάζωμα (που θα διπλασιάσει τις θέσεις του)

Το παλιό κτίσμα του λατομείου μετατράπηκε σε μεγάλο τριώροφο κτίριο (Εκθεσιακός και Συνεδριακός χώρος) και καμαρίνια ηθοποιών και συνεπώς υπάρχει η δυνατότητα αξιοποίησης του χώρου και κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

Το θέατρο των Τεμπών διαθέτει μία μεγάλη σκηνή και σχεδιάστηκε κατά τέτοιο τρόπο που να μπορεί να καλύπτει και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως συναυλίες, εκθέσεις, ομιλίες και άλλα καλλιτεχνικά δρώμενα του Νομού.

Έχει πολύ εύκολη πρόσβαση για τους επισκέπτες απ’ όλη την Ελλάδα, και επί πλέον κατασκευάστηκε δρόμος που οδηγεί ακριβώς στο Θέατρο, αλλά και άνετο πάρκινγκ για τις ανάγκες των επισκεπτών

Όμορφη είναι και η διαμόρφωση των εξωτερικών χώρων, με πετρόκτιστους τοίχους, πλακόστρωτους διαδρόμους, χώρους με πράσινο και δένδρα για τη φιλοξενία και υπαίθριων εκθέσεων.

• 

• 

• 

Κάθε δύο έτη διοργανώνονται στα Παράλια του δήμου Αγιάς σε συνεργασία με κρατικούς και τοπικούς πολιτιστικούς φορείς τα «ΦΙΛΟΚΤΗΤΕΙΑ».

Τα Φιλοκτήτεια λαμβάνουν χώρα στο τέλος Ιουλίου – Αρχές Αυγούστου, διαρκούν 3-5 μέρες και περιλαμβάνουν πλήθος εκδηλώσεων όπως:
Θεατρικές παραστάσεις, Παιδικά εργαστήρια, Μουσικές βραδιές, Προβολές θερινού σινεμά, τοπικά πανηγύρια και παραδοσιακούς χορούς, εκθέσεις βιβλίου, αθλητικά τουρνουά, κλπ

Κάθε χρόνο στα Παράλια του Δήμου Αγιάς, η Περιφερειακή Ενότητα Λάρισας σε συνεργασία με το Δήμο διοργανώνει τις Εκδηλώσεις «Με Θέα τη Θάλασσα», οι οποίες λαμβάνουν χώρα σε πολλούς από τους παραλιακούς οικισμούς του Δήμου και περιλαμβάνουν:

• 

• 

• 

• 

Διαμορφώθηκε σε φυσικό κοίλωμα βράχου στα όρια της αρχαίας πόλης του Ομολίου. Οι ερειπωμένοι τοίχοι του είναι κτισμένοι με πέτρες και τεμάχια πλίνθων. Χρονολογείται στην παλαιολόγεια περίοδο.

Κάτω από το σημερινό καθολικό, που είναι ένας μεγάλος ναός αθωνίτικου τύπου του 16ου αιώνα, βρέθηκε με ανασκαφική έρευνα το καθολικό του 12ου αιώνα, που αποδίδεται στη βυζαντινή μονή της Θεομήτορος. Ηταν ένας ναός σταυροειδής εγγεγραμμένος, διαστάσεων 11χ18μ., το μεγαλύτερο καθολικό από όσα ανασκάφηκαν μέχρι σήμερα στο Όρος των Κελλίων. Σώζεται επίσης πλήθος βυζαντινών γλυπτών.

• 

• 

• 

Βυζαντινός ναίσκος, διαστάσεων 6.5χ7χ5μ., με τρείς κόγχες τρίπλευρες εξωτερικά. Είναι κτισμένος με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα και αποτελούσε καθολικό μονής, από την οποία σωζόταν παλιότερα και ο πύργος.

• 

• 

Στα βόρεια του οικισμού υψώνεται το βυζαντινό κάστρο, ενώ πλήθος βυζαντινών μοναστηριών έχουν επισημανθεί στην περιφέρειά του.

Στο πρώην δήμο Μελιβοίας ανήκει το νότιο τμήμα του οικισμού (περιοχή Μητσιάρες), δίπλα στο ρέμα του Κόκκινου Νερού, όπου ανασκάφηκε μεγάλος βυζαντινός ναός, που ανήκε στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλλο και χρονολογείται στον 12ο αιώνα. Το ιερό σώζεται σε ύψος και διατηρεί τη χαρακτηριστική βυζαντινή δόμηση «της κρυμμένης πλίνθου», ενώ στο νάρθηκα υπήρχαν κτιστοί τάφοι, προφανώς επώνυμων ιερωμένων. Γύρω από το ναό σώζονται ερείπια κτισμάτων, που δείχνουν ότι στο χώρο λειτούργησε βυζαντινή μονή.

Στο οικόπεδο του ιερέα Τσανάκα διατηρείται το ιερό βήμα άλλης βυζαντινής εκκλησίας.

• 

• 

Πρόκειται για αξιόλογη μονή του 12ου αιώνα, που ανασκάφηκε μέσα στο δάσος. Σώζεται επιμήκης ναός που καλυπτόταν με καμάρα, ενώ ο νάρθηκας διέθετε αρκοσόλια που περιείχαν ταφές. Υπάρχουν τα ίχνη του περιβόλου με τα κελλιά, ενώ στη ΒΔ. γωνία βρέθηκε καλοκτισμένο ισχυρό κτίριο, που ταυτίσθηκε με ληνό (το πατητήρι της μονής). Στο συγκρότημα φθάνει κανείς μετά από πορεία 5 λεπτών από την πολυσύχναστη παραλία της Κουτσουπιάς.

• 

• 

• 

Μεγάλο κτίριο, του 12ου αιώνα, που αποτελούσε μέρος ευρύτερης εγκατάστασης ληνών. Στην Παλιουριά τοποθετείται σημαντικός παραλιακός οικισμός, πιθανόν ο αρχαίος Ριζούς, ενώ βρέθηκε επίσης μεγάλη βυζαντινή μονή στο κτήμα Γουργιώτη, από την οποία προέρχεται εντυπωσιακό μαρμάρινο υπέρθυρο, που φυλάσσεται στη Συλλογή Αγιάς.

Μοναστικό συγκρότημα του 12ου αιώνα, με ναό, οχυρωματικό περίβολο και πλήθος κτισμάτων, που βρίσκεται δίπλα στην παραλιακή οδό, σε πλεονεκτική γεωγραφική θέση. Ο ναός είναι μονόχωρο κτίσμα με νάρθηκα και παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα να διαθέτει δύο καμαροσκέπαστους χώρους κάτω από το ιερό. Η περιοχή είναι γνωστή από παλιά ως λουτρό και είναι πιθανόν ότι σώζονται και άλλα βυζαντινά κτίρια στον περιβάλλοντα χώρο.

• 

• 

• 

Σώζονται αρκετά ερείπια που δείχνουν ότι υπήρχε πλήθος μοναστηριών, όπως για παράδειγμα στις θέσεις Βίγλα, Οστροβός, Σαίτες, Παλιοπήγαδα, Καρούτες, Κόκκινη Εκκλησιά, Παλιοθεολόγος, Σκάλα Παναγιά, Άλλη Χώρα και άλλες.

Στις περισσότερες τα κτιριακά λείψανα έχουν ισοπεδωθεί με σκοπό τη δενδροκαλλιέργεια αλλά σώζονται ανάγλυφα αρχιτεκτονικά μέλη στην Αρχαιολογική Συλλογή Αγιάς.

• 

• 

Ο σημερινός ναός είναι αξιόλογο αρχιτεκτόνημα στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλλο. Κτίσθηκε το 1851 και αγιογραφήθηκε το 1857 από Σαμαριναίους ζωγράφους. Υπήρξε το μεγαλύτερο μοναστήρι της ευρύτερης περιοχής και διέθετε μεγάλη κτηματική περιουσία.

Η βυζαντινή φάση της μονής Θεολόγου εντοπίσθηκε ψηλότερα, στον Κούτζιμπο αλλά έχει καταστραφεί. Εδώ βρέθηκε μεγάλος θησαυρός χρυσών νομισμάτων της εποχής των Κομνηνών, τα οποία θα εκτεθούν στο Νέο Αρχαιολογικό και Βυζαντινό Μουσείο Λάρισας.

Στη δυτική άκρη του οικισμού και δίπλα στο δρόμο για τη Σωτηρίτσα βρίσκεται ο μοναδικός βυζαντινός ναός της περιοχής, που σώθηκε ακέραιος από τον 12ο αιώνα. Είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός και διαθέτει τοιχογραφίες του 16ου αιώνα στο ιερό.

• 

• 

Δίπλα στη περιπατητική διαδρομή Σωτηρίτσας-Μελιβοίας βρίσκεται μεταβυζαντινό ναύδριο, που ανακαινίσθηκε πρόσφατα. Είναι κτισμένο με τα βυζαντινά υλικά παρακείμενης μονής και εντοιχισμένα βυζαντινά γλυπτά.

Το μοναστήρι της Παναγίας του Οικονομείου, γνωστό και ως Μονή του Αγίου Δημητρίου, βρίσκεται στην ανατολική δασώδη πλευρά της Όσσας μεταξύ των κωμοπόλεων Στομίου και Καρίτσας. Όπως μαρτυρείται από τα υπάρχοντα αρχαιολογικά λείψανα, στη θέση του μοναστηριού προϋπήρχε αρχαίος ειδωλολατρικός ναός αφιερωμένος σε άγνωστη θεότητα. Κατά την υπόθεση των Ζ. Εσφιγμενίτη και Ν. Γεωργιάδη το αρχαίο ιερό ανήκε στον Ποσειδώνα Πετραίον τον οποίο τιμούσαν και γίορταζαν οι Θεσσαλοί σε ανάμνηση του μεγάλου σεισμού που διαχώρισε την Όσσα από τον Όλυμπο, έργο αποδιδόμενο στον Ποσειδώνα.

Στην ίδια θέση του αρχαίου ιερού οικοδομήθηκε κατά τον ΄Δ και Έ μ.Χ. αιώνα μια βυζαντινή εκκλησία. Ο Γάλλος περιηγητής Μεζιέρ όταν επισκέφτηκε το μοναστήρι το 1852 πληροφορήθηκε από τον γέροντα ηγούμενο της Μονής ότι σύμφωνα με την παράδοση, το μοναστήρι είχε ιδρυθεί κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας του Ιουστινιανού (527-556μ.Χ.). Την Ίδια πληροφορία έδωσε και ο ηγούμενος Ζαχαρίας ο οποίος έζησε εκεί 54 και πλέον χρόνια και στον Ρώσσο αρχιμανδρίτη Πόρφυρο Ουσπένσκη που επισκέφτηκε το μοναστήρι το 1859. Η πληροφορία μπορεί να είναι αληθής. Εν τούτοις η Μονή φέρει από παλιά την ονομασία Κομνήνειον, ένδειξη κατά τον επίσκοπο Πλαταμώνα Αμβρόσιο, ότι είναι «ίδρυμα της Βασιλικής Οικογενείας των Κομνηνών».

Στη διάρκεια της δυναστείας των Κομνηνών πρέπει να ιδρύθηκε η μεγαλοπρεπής βασιλική μονή στη θέση του προυπάρχοντος μικρού βυζαντινού ναού. Ο Κομνήνειος ναός ήταν ευρέων διαστάσεων (26*16μ.) του τύπου τρίκογχου σταυροειδούς, με τέσσερα παρεκκλήσια στις τέσσερις γωνίες που συνδεόταν αρχιτεκτονικά με το όλο οικοδόμημα. Τόσο ο αρχιτεκτονικός τύπος των τεσσάρων παρεκλησιών όσο και η εξωτερική επιμελής τοιχοδομία, που αποτελείται από πλίνθους και λαξευτούς λίθους τοποθετημένους εναλλάξ στις ζώνες, αποτελούν σπάνια περίπτωση υψηλής αρχιτεκτονικής κατασκευής.

Το Μοναστήρι φέρει και την ονομασία Οικονομείον ή Οικονόμειο , πιθανώς από το όνομα του διαλυθέντος κατά την 10ετία του 1860 μικρού οικισμού Οικονομείο, που υπήρχε εκεί κοντά όπου διέμενε ο οικονόμος της Μονής. Επίσης η Μονή, που είναι αφιερωμένη στην Παναγία Θεοτόκο ονομάζεται και Μονή του Αγίου Δημητρίου. Κατά τον Ουσπένσκη η μετονομασία αυτή ίσως να έγινε κατά το 1578 από τους εγκατασταθέντες εκεί μοναχούς που έφτασαν εκεί από κάποιο άλλο μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου. Ο ίδιος επισκέπτης το 1859, λέει ότι είδε εκεί ένα Ευαγγέλιο που θεωρήθηκε ότι ανήκε στον μητροπολίτη Λαρίσης Αχίλλείο, πάνω στο οποίο ο επίσκοπος Πλαταμώνα Διονύσιος έγραψε το 1583 ότι «αυτό ανήκει στο Οικονομείο, τη Μονή του Αγίου Δημητρίου». Αυτή είναι ίσως η πιο παλαιά μαρτυρία για την ονομασία του Αγίου Δημητρίου.
Όσον αφορά το περίφημο αυτό τετραβάγγελο, η παράδοση έλεγε ότι άνηκε στον Άγιο Αχίλλειο μητροπολίτη Λαρίσης που είχε μετάσχει στην Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας το 325 μ.Χ. Επρόκειτο κατά το Μεζιέρ για το πιο ωραίο χειρόγραφο. Ήταν γραμμένο σε περγαμηνή με χρυσά γράμματα με θαυμάσια λεπτότητα, στολισμένο με μικρογραφίες και σχόλια στα περιθώρια. Ο Μεζιέρ που όπως λέει έφυγε από το μοναστήρι με 15 χειρόγραφους κώδικές και άλλα 20 έντυπα, λυπήθηκε γιατί δεν μπόρεσε να αποκτήσει το Ευαγγέλιο αυτό, επειδή ο μοναχός του ζητούσε το λιγότερο 4.000 τουρκικά πιάστρα για να του το δώσει. Άλλα και ο άλλος επισκέπτης, ο Ουσπένσκη, λέει ότι στο μοναστήρι τον έφερε η φήμη για το Ευαγγέλιο του Αγίου Αχίλλειου που φυλασσόταν εκεί και το οποίο πράγματι είδε. Δηλαδή ο άνθρωπος ξεκίνησε από την Λάρισα και διήνυσε μια απόσταση και με γαιδουράκι με στόχο το Ευαγγέλιο. Τελικά το Ευαγγέλιο αυτό δεν γλίτωσε από τους περιφερόμενους αγύρτες και τα παζαρέματα του επιλήσμονος μοναχού.
Το μοναστήρι, σύμφωνα με τις πληροφορίες του πρωτονοτάριου του Πατριαρχείου Κων/πόλεως Θ. Ζυγομάλη είχε 300 μοναχούς. Ο Ζυγομάλης επισκέπτηκε κατά τα έτη 1576 – 1577 τα μοναστήρια με εντολή του Πατριάρχη Κων/πόλεως να εισπράξει τα οφειλόμενα από τα μοναστήρια πατριαρχικά δικαιώματα. Όταν επέστρεψε στην Κων/πολη έγραψε διάφορες επιστολές με πληροφορίες για τα Μοναστήρια. Για το μοναστήρι «Παναγιά του Οικομονείου» λέει ότι είχε 300 μοναχούς. Η στέγαση τόσων μοναχών προϋποθέτει την ύπαρξη ανάλογων χώρων και ίσως αυτό να εννοεί το αναφερόμενο υπό του Ι. Λεονάδρου «κάτωθεν του μοναστηριού τούτου ευρίσκοντο διάφορα ερείπια αρχαίων μοναστηριών».

Πρέπει όμως να λάβουμε υπ’ όψιν ότι στην ίδια περιοχή παραθαλάσσιως, ανακαλύφτηκαν τάφοι του 6ου π.Χ. αιώνα που ανήκαν προφανώς στην αρχαία πόλη των Ευρυμενών. Δηλαδή η περιοχή έχει κατοικηθεί και παλιότερα. Η μονή καταστράφηκε κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας και ιδίως στα χρόνια της επαναστάσεως του 1821. Άλλα, ακόμα χειρότερα συνέβησαν κατά το 1868, όταν πυρπολήθηκε από τον παράφρονα ηγούμενο της μονής και αρπάχθηκε όλη η κτηματική και κινητή περιουσία της. Τότε χάθηκαν και τα τελευταία πολύτιμα κειμήλια και καταστράφηκε το αρχείο και η πλούσια βιβλιοθήκη. Μερικά από τα σπάνια αυτά χειρόγραφα πουλήθηκαν σε ευτελή τιμή σε γυρολόγους και αρχαιοκάπηλους, όπως στο Γάλλο Μεζιέρ και τώρα βρίσκονται στην Εθνική βιβλιοθήκη των Παρισίων. Η έρευνα στο μέλλον σε Ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες ίσως εντοπίσει στοιχεία τα οποία θα φωτίσουν την ιστορία της ιεράς Μονής.

Το μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου ευρισκόμενο σε δασώδη περιοχή αποτελούασε ασφαλές καταφύγιο για τους κατατρεγμένους Έλληνές κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Οι Τούρκοι σπάνια πλησίαζαν την περιοχή και μόνο με μεγάλη δύναμη στρατού ανέβαιναν μέχρι το μοναστήρι. Στα χρόνια της Επαναστάσεως του 1821 το μοναστήρι προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στους μαχόμενους κλεφταρματωλούς. Τότε έγιναν αλλεπάλληλες επιδρομές των Τούρκων οι οποίοι κατέστρεψαν πόλλα κειμήλια και χειρόγραφούς κώδικες της βιβλιοθήκης. Το πυκνό δάσος με την οργιώδη βλάστηση, καθιστούσε την περιοχή άβατη για τις τουρκικές αρχές. Εκεί κατέφυγαν με καΐκια οι διαφυγούσες οικογένειες από την ανθρωποσφαγή της Χίου το 1822. Δύο από τα καΐκια που κατόρθωσαν να διαφύγουν από την σφαγή της Χίου (σφάχτηκαν τότε 30.000υναικόπαιδα), διέσχισαν το Αιγαίο και βγήκαν στον όρμο του Στομίου. Από εκεί, οι οικογένειες που διασώθηκαν ανηφόρισαν και εγκαταστάθηκαν μέσα στο πυκνό δάσος.

Αλλά και μετά την επανάσταση του 1821 το μοναστήρι συνέχισε την προσφορά του στον αγώνα κατά των Τούρκων. Γι’ αυτό εθεωρείτο πάντα ύποπτο από τις τουρκικές αρχές. Έτσι, βλέπουμε να περικυκλώνεται τον Ιούνιο του 1831 από τον Χασάν Αγά με 500 στρατιώτες αναζητώντας τους κλέφτες. Κατά την περίοδο της κατοχής 1941 – 1944 η Μονή δέχθηκε ακόμα ένα πλήγμα από τον κατακτητή. Τα δύσκολα χρόνια που κύλησαν, τα καταστροφικά γεγονότα που έμειναν στην ιστορία και ο πανδαμάτωρ χρόνος έπληξαν την άλλοτε ανθούσα ιστορική μονή μεταβάλλοντας την σε ερείπιο.

Τώρα, δίπλα στο χώρο της αρχαίας μονής έχει ανεγερθεί ένα νέο μεγαλοπρεπές μοναστήρι, ίδρυμα της τελευταίας 15ετίας. Όποιος θέλει να θαυμάσει την ωραιότητα του τοπίου και να επαινέσει την αξιοσύνη των εργατικών χεριών των 10 θεόκλητων μοναχών οι οποίοι μόνοι ανέγηραν το περίβλεπτο οικοδόμημα, δεν έχει παρά να επισκεφτεί τον ιερό και ιστορικό τούτο χώρο.

• 

• 

Η ιερά Μονή του Τιμίου Προδρόμου κτίστηκε το 1550 από τον Αγιο Δαμιανό τον Μυριχοβίτη. Το υπάρχον σήμερα μοναστήρι είχε κτισθεί το 1797 στη θέση του παλαιότερου μοναστηριού. Βρίσκεται πάνω στον Κίσσαβο σε υψόμετρο 1000 μ., σ΄ένα από τα ωραιότερα φυσικά μπαλκόνια του βουνού και σε απόσταση 3,5 χιλ. δυτικά του χωριού Ανατολή, με μία υπέροχη θέα σε ολόκληρο τον Λαρισαϊκό κάμπο.

Η Μονή αναπτύσσει μία αξιολογότατη και εντονότατη οικολογική και αγροτουριστική δράση, καθώς επιδιώκει την αρμονική και καλή σχέση γης και φύσης, αποτελώντας η ίδια ένα ζωντανό παράδειγμα και έναν πόλο έλξης για νέους αγρότες που θα θελήσουν να στραφούν στους παραδοσιακούς τρόπους καλλιέργειας. Ταυτόχρονα είναι και ένας φύλακας της περιοχής και προστάτης του περιβάλλοντος, αφού είναι αντίθετη στους ψεκασμούς και τη χρήση χημικών λιπασμάτων στις καλλιέργειες της περιοχής.

Στη Μονή λειτουργεί και εκθεσιακός χώρος οικολογικών προϊόντων που διατίθενται προς πώληση, όπως είναι γαλακτοκομικά και τυροκομικά προϊόντα, τα παράγωγα αυτών, μαρμελάδες από φρούτα της περιοχής, ελιές και διάφορα σκευάσματα από βότανα του βουνού.

Κοντά στη Μονή και σε απόσταση 3 χιλ. στη θέση «Δογαντζή» βρίσκεται το ασκηταριό του Αγιου Δαμιανού, το οποίο είναι διαμορφωμένο εντός φυσικού κοιλώματος στη ρίζα ενός τεραστίου βράχου

• 

• 

• 

• 

• 

Ανηφορίζοντας στις πλαγιές της Όσσας, βορειοανατολικά του ρέματος Βελίκα, συναντάμε μέσα από μια καταπληκτική σε ομορφιά διαδρομή το ονομαστό μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του θεολόγου και το πανέμορφο δασικό πάρκο, ειδικά διαμορφωμένο για φαγητό στην εξοχή και για ορμητήριο πεζοπορικών διαδρομών στο βουνό.

Στη Μονή υπάρχει επιγραφή από το 1776 ανακαινίστηκε το 1854 και τοιχογραφήθηκε το 1860. Στο ιερό υπάρχει εντοιχισμένο θωράκιο του 11ου και 12ου αιώνα.

• 

• 

• 

Ο ναός είναι σημαντικό κτίσμα του 16ου, σταυροειδής εγγεγραμμένος αθωνίτικου τύπου με τρούλλο, που τοιχογραφήθηκε στα 1724 από τον Πελοποννήσιο μοναχό Γαβριήλ. Σώζεται επίσης η τράπεζα, με τοιχογραφίες του 1616, όπου υπάρχουν σκηνές από τη ζωή των πρωτοπλάστων. Το σημαντικότερο στοιχείο είναι ο διόροφος πύργος της εισόδου, με παρεκκλήσι στον όροφο, ενώ τα παλιά κελλιά έχουν καταρρεύσει.

Είναι ο μοναδικός ναός της Αγιάς που διατήρησε τη βυζαντινή φάση, όπως δείχνει η ανατολική του όψη και κυρίως το νότιο τμήμα της, με την εναλλαγή λίθων και πλίνθων, τη χρήση οδοντωτών ταινιών και κεραμοπλαστικών κοσμημάτων. Όταν τον 17ο αιώνα ο ναός επεκτάθηκε προς βορρά και μετατράπηκε σε τρίκλιτη βασιλική, οι τεχνίτες μιμήθηκαν και στην υπόλοιπη ανατολική πλευρά τη μορφή της βυζαντινής τοιχοδομίας. Στα νότια προσαρτήθηκε το παρεκκλήσι των Αγίων Αναργύρων, όπως και σε άλλα μνημεία της Αγιάς, και τοιχογραφήθηκε το 1706. Την τελευταία φάση του ναού μαρτυρούν οι τοιχογραφίες του 1749, έργα του γνωστού ζωγράφου Θεοδώρου, που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του κυρίως ναού και έγιναν επί αρχιερατείας του επισκόπου Δημητριάδος Θεοκλήτου.

Είναι ένα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά μοναστήρια της Αγιάς. Το καθολικό είναι ένας τρίκλιτος ναός με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος, που διατηρεί στο ιερό εξωτερικά την πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία του 13ου αιώνα. Ο ναός ανακαινίσθηκε στον 16ο αιώνα και είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες του 1639.

Είναι ο παλιότερος από τους βυζαντινούς ναούς της περιοχής Αγιάς, μια τρίκλιτη βασιλική με πεσσοστοιχίες, που χρονολογείται στον 10ο αιώνα. Η βυζαντινή τοιχοδομία διακρίνεται στο ιερό ενώ τα πλάγια κλίτη έχουν ανακαινισθεί. Σώζει λείψανα τοιχογραφιών από την αρχική φάση του ναού.

Βυζαντινή βασιλική με πεσσοστοιχίες, κτισμένη επάνω σε παλαιοχριστιανικό ναό. Από τις αλλεπάλληλες ανακαινίσεις διατηρείται το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 17ου αιώνα και οι τοιχογραφίες του 19ου. (1820-1859). Το επισκοπικό σύνθρονο, που σώζεται στο ιερό, οδήγησε στην ταύτισή του με τον επισκοπικό ναό Βεσαίνης, που αναφέρεται σε επιγραφή του 11ου αιώνα.

Ιερός Ναός Αγίων Αναργύρων

Βρίσκονται σε βραχώδη πλευρά του Μαυροβουνίου, σε θαυμάσια τοποθεσία πάνω από το ρέμα Πουρί. Το μεγαλύτερο από τα δύο ασκηταριά έχει τοιχογραφίες του 12ου αιώνα, τις μοναδικές της ευρύτερης περιοχής. Κάτω από τα ασκηταριά κτίσθηκε τον 16ο αιώνα μοναστήρι, από το οποίο σώζεται ο ναός, τοιχογραφημένος στα 1588 και ο διόροφος πύργος.

---

Ι.Ν. Αγίου Νικόλαου του Κερασά

Μεγάλη τρίκλιτη βασιλική του 1890, και παλαιότερα μητροπολιτικός ναός της Αγιάς που δημιουργήθηκε από επέκταση παλιού ναού όμοιου τύπου, του 16ου αιώνα. Σώζονται λίγες τοιχογραφίες της αρχικής φάσης στο ιερό με τη χρονολογία 1585, ανάμεσά τους και η σπάνια παράσταση του Ασπασμού των Αποστόλων στη Θεία Κοινωνία, ένα στοιχείο που υπάρχει και στο ναό Γεννήσεως στο Πολυδένδρι. Τιμάται στη μνήμη του Αγίου Νικολάου του Νέου.

---

Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου

---

Μητροπολιτικός Ναός Αγίων Αντωνίων

Τρίκλιτη βασιλική με διόροφο νάρθηκα, σύμφωνα με το νεώτερο εκκλησιαστικό ρυθμό της εποχής, που κτίσθηκε το 1857 σε θέση παλιότερου ναού του 17ου αιώνα. Εκτός από τη μνήμη του Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου (4ος αι.), τιμάται επίσης στη μνήμη του Αγίου Αντωνίου του Νέου, που ασκήτεψε στη Βέροια τον 11ο αιώνα..Πανηγυρίζει την 17/1 και την 1/9, οπότε διεξάγεται από παλιά μεγάλη εμποροπανήγυρη και τα τελευταία χρόνια η γιορτή μήλου. Διαθέτει μεγάλη συλλογή εικόνων και άλλων κειμηλίων από πολλούς ναούς της περιοχής.

---

Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου

Είναι ο μοναδικός ναός της Αγιάς που διατήρησε τη βυζαντινή φάση, όπως δείχνει η ανατολική του όψη και κυρίως το νότιο τμήμα της, με την εναλλαγή λίθων και πλίνθων, τη χρήση οδοντωτών ταινιών και κεραμοπλαστικών κοσμημάτων. Όταν τον 17ο αιώνα ο ναός επεκτάθηκε προς βορρά και μετατράπηκε σε τρίκλιτη βασιλική, οι τεχνίτες μιμήθηκαν και στην υπόλοιπη ανατολική πλευρά τη μορφή της βυζαντινής τοιχοδομίας. Στα νότια προσαρτήθηκε το παρεκκλήσι των Αγίων Αναργύρων, όπως και σε άλλα μνημεία της Αγιάς, και τοιχογραφήθηκε το 1706. Την τελευταία φάση του ναού μαρτυρούν οι τοιχογραφίες του 1749, έργα του γνωστού ζωγράφου Θεοδώρου, που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του κυρίως ναού και έγιναν επί αρχιερατείας του επισκόπου Δημητριάδος Θεοκλήτου.

---

Ναός Παναγίας

Ναός του 1569/70, που ανακαινίσθηκε το 1860. Ξεχωρίζει η νότια στοά, με τις κυματοειδείς απολήξεις της στέγης, όπως και το λιθόκτιστο κωδωνοστάσιο. Ανάμεσα στα κειμήλια της παλιάς ενορίας ανήκει χρυσοκέντητος επιτάφιος του 1668, αφιέρωμα της κεντήτριας Αναστασίας, που φέρει παράσταση του Επιτάφιου Θρήνου. Σήμερα βρίσκεται στο σκευοφυλάκιο των Αγίων Αντωνίων.

---

Ναός Αγίου Δημητρίου

Είναι μονόχωρος ναός με ξύλινη στέγη, που χρονολογείται στον 17ο αιώνα και φέρει ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες.

---

Ναίσκος Χριστού

Μικρός ναός του 16ου αιώνα. Εντυπωσιακή η Ανάληψη του Χριστού που έχει ζωγραφισθεί στο νάρθηκα, επάνω από την είσοδο προς τον κυρίως ναό.

---

Μεταμόρφωση Χριστού

Επιμήκης ναός με ξύλινη στέγη και προσαρτημένο στα νότια το παρεκκλήσι των Αγίων Αναργύρων. Ο κυρίως ναός τοιχογραφήθηκε το 1653 και το παρεκκλήσι το 1656. Στο τελευταίο διατηρούνται ενδιαφέρουσες σκηνές από τα θαύματα των Αγίων Αναργύρων.

---

Αγιος Αθανάσιος

Είναι τρίκλιτη βασιλική του 1866, κτισμένη σε θέση παλαιότερου ναού. Εχει σημαντικό ξυλόγλυπτο τέμπλο του 18ου αιώνα, το οποίο, σύμφωνα με πληροφορίες, προέρχεται από το ναό των Αγίων Αντωνίων

---

Άγιοι Απόστολοι

Ξυλόστεγος ναίσκος του 16ου–17ου αιώνα, που τοιχογραφήθηκε το 1756 από τον γνωστό Αγιώτη ζωγράφο και ιερέα Θεόδωρο, ο οποίος στη συνέχεια ζωγράφισε πολλές εκκλησίες της Καρδίτσας και της Ελασσόνας.

---

Αγία Τριάδα

Βρίσκεται στα βόρεια της Αγιάς και αποτελούσε παλιά καθολικό μονής. Εχει ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του 1630, ενώ η Φιλοξενία του Αβραάμ στο νάρθηκα χρονολογείται στα 1609.

---

Αγία Παρασκευή

Μονόχωρος ναός που κατέστη επιμήκης με διαδοχικές επεκτάσεις. Πρόσφατα βρέθηκε η χρονολογία 1584 σε τοιχογραφία στο νότιο υπέρθυρο εξωτερικά, ενώ μέρος των τοιχογραφιών του ιερού χρονολογούνται στα 1642. Ο ναός είναι κτισμένος πάνω σε βυζαντινά λείψανα, όπως δηλώνει η ανεύρεση παλαιότερα τάφων κάτω από το δάπεδο. Στο ανατολικό του τμήμα υπήρχε μετόχι της μονής Παναγίας της Κύκκου.

---

Άγιος Νικόλαος (γνωστός ως Κοινόβιο)

Επιμήκης ναός των αρχών του 18ου αιώνα, που σώζει λίγες τοιχογραφίες. Ανάμεσά τους διακρίνεται η Σωτηρία των Τριών Κορασίδων από τα θαύματα του Αγίου Νικολάου.

Ι. Ν. Αγ. Αθανασίου

Μονόχωρο ναύδριο με εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες του 1553

---

Ι. Ν. Αγ. Γεωργίου

Τρίκλιτη βασιλική μεγάλων διαστάσεων στη δυτική πλευρά της οποίας υπάρχει αίθουσα μουσείου όπου φυλάσσονται εικόνες και ιερά σκεύη ναών της περιοχής. Ξυλόγλυπτο τέμπλο των αρχών του 20ου αιώνα.

---

Ι. Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Τρίκλιτη βασιλική με μεταγενέστερο πρόκτισμα στη δυτική πλευρά. Φέρει τοιχογραφίες των αρχών του 18ου αιώνα και ξυλόγλυπτο τέμπλο.

---

Ι. Ν. Αγ. Νικολάου

Τρίκλιτη θολοσκεπής βασιλική του 1877 με ξυλόγλυπτο τέμπλο.

---

Ι. Ν. Αγ. Παντελεήμονος

Δικιόνιος σταυροειδής μετά τρούλου και χορών αθωνίτικου τύπου ναός, κατάγραφος με τοιχογραφίες του 1641.

Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου

Υπήρξε καθολικό μονής του 17ου αιώνα, από την οποία διατηρεί το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1663. Ανακαινίσθηκε και τοιχογραφήθηκε την περίοδο 1843-1852 από το συνεργείο του Ζήκου Μιχαήλ.

---

Ι.Ν. Άγιου Νικόλαου

Σταυροειδής ναός με τρούλλο που θεμελιώθηκε το 1904 στη θέση παλαιοτέρου του 17ου αιώνα, από τον οποίο διατηρείται τμήμα στα δυτικά. Σώζονται οι μεγάλες τοιχογραφημένες παραστάσεις της Δευτέρας Παρουσίας και των Αίνων, του 1646. Στα νότια προσαρτήθηκε το παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους, με τοιχογραφίες του 1778, μέρος των οποίων αποκολλήθηκαν και βρίσκονται συντηρημένες σε πίνακες στον κυρίως ναό. Υπάρχει επίσης αξιόλογη συλλογή μεταβυζαντινών εικόνων 17ου-18ου αιώνα

---

Ι.Ν. Προφήτη Ηλία

Μεγάλη τρίκλιτη βασιλική με διόροφο νάρθηκα (1835-1875), κτισμένη στη θέση ναού του 17ου αιώνα, από την οποία διατηρεί το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1641. Τις εικόνες του φιλοτέχνησε ο γνωστός ζωγράφος Νικόλαος από το Λινοτόπι Καστοριάς.

---

Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής

Τρίκλιτη βασιλική με ωραίο ξυλόγλυπτο διάκοσμο και τοιχογραφίες του 1852, που έγιναν από το συνεργείο του Χιονιαδίτη ζωγράφου Ζήκου Μιχαήλ, όπως και εκείνες του ναού Αγίου Γεωργίου.

---

Μονή Εισοδίων Θεοτόκου

Βρίσκεται στην είσοδο του οικισμού και σώζει το ναό του 18ου αιώνα, καθώς και τον παλιό περίβολο. Τοιχογραφήθηκε το 1797 από τον ζωγράφο Κωνσταντίνο Σελιτσιανιώτη.

---

Μονή Αγίου Ευσταθίου

Σώζεται ο ναός του 18ου αιώνα σε κατάφυτο λόφο στα βόρεια του οικισμού. Το σημαντικότερο στοιχείο της ευρύτερης περιοχής είναι οι Καμάρες, τμήμα υδραγωγείου, που έφερνε το νερό από την πηγή Παπά- Αλεβίζη.

Ιερός Ναός Αγίου Αθανασίου
Ιερός Ναός στο Παλιούρι

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Ι.Ν Παναγίας
Αξιόλογο κτίριο με μία ημικυκλική αψίδα, που διατηρεί τοιχογραφίες των αρχών του 19ου αιώνα και αξιόλογη συλλογή μεταβυζαντινών εικόνων.
Ιερός Ναός Παναγίας Μαλάτη
Ναός του 17ου αιώνα
Ιερός Ναός Αγιου Θωμά
Ναός του 17ου αιώνα
Ιερός Ναός Σωτήρος
Ναός του 17ου αιώνα

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Παναγιά Βελίκας Όμορφος Βυζαντινός ναϊσκος με άφθονα δομικά υλικά από αρχαίο Ελληνικό ναό. Βρίσκεται στο ρέμα Βελίκα και είναι γνωστός ως Παναγία Βελίκας, είναι χτίσμα του 12ου αιώνα και επιβεβαιώνει τη συνεχή κατοίκηση της περιοχής. Πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου.

Ιερός ναός μεταμόρφωσης της Σωτήρος Βρίσκετε στο κέντρο της Βελίκας και πανηγυρίζει στης 6 Αυγούστου.

• 

• 

Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου
Είναι ένα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά μοναστήρια της Αγιάς. Το καθολικό είναι ένας τρίκλιτος ναός με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος, που διατηρεί στο ιερό εξωτερικά την πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία του 13ου αιώνα. Ο ναός ανακαινίσθηκε στον 16ο αιώνα και είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες του 1639.
Ι.Ν. Αγίου Αθανασίου
Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου

• 

• 

• 

Εξωκκλήση Προδρόμου
Εξωκκλήση του 16ου αιώνα
Ιερός Ναός Αγίων Αποστόλων
Ναός 19ου αιώνα

• 

• 

• 

Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου
Ναός του 16ου αιώνα

• 

• 

Μονή Αγίων Αποστόλων
Μονή του 16ου αιώνα

Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου
Ναός Παναγίας
Βυζαντινή βασιλική με πεσσοστοιχίες, κτισμένη επάνω σε παλαιοχριστιανικό ναό. Από τις αλλεπάλληλες ανακαινίσεις διατηρείται το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 17ου αιώνα και οι τοιχογραφίες του 19ου. (1820-1859). Το επισκοπικό σύνθρονο, που σώζεται στο ιερό, οδήγησε στην ταύτισή του με τον επισκοπικό ναό Βεσαίνης, που αναφέρεται σε επιγραφή του 11ου αιώνα.
Ναός Αγίου Νικολάου
Είναι μονόχωρος ναός, με πλούσιο τοιχογραφικό διάκοσμο σε δύο φάσεις, του 17ου και του 1820, ο τελευταίος από το ζωγράφο Κωνσταντίνο Σελιτσιανιώτη
Ναός Αγίων Θεοδώρων
Και αυτός ο ναός υπήρξε παλιό κτίσμα, του 16ου-17ου και διατηρεί τοιχογραφίες δύο φάσεων.Ναός Ταξιαρχών
Μικρή εκκλησία, με εξωνάρθηκα που σώζει πλούσιο εικονογραφικό διάκοσμο του 1800.

Αγία Μαρίνα Το εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας βρίσκεται μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο και πανηγυρίζει στης 17 Ιουλίου. Μεταμόρφωση της Σωτήρος Πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου.
Ναός Αγίου Δημητρίου Ναός χτισμένος το 1880

Ι. Ν. Παναγίας
Ι.Ν. ΑναλήψεωςΝαός Αγίου Αθανασίου Ναός του 18ου αιώνα Μονή Παναγίας Καμπάνας Μονή του 19ου αιώνα
Ναός Ζωοδόχου Πηγής
Ναός του 18ου αιώνα

• 

• 

Ι.Ν. Αγίου Νικολάου
Ναός του 16ου αιώνα με λίγες αλλά εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες.
Ι.Ν. Παναγιάς
Είναι ο παλιότερος από τους βυζαντινούς ναούς της περιοχής Αγιάς, μια τρίκλιτη βασιλική με πεσσοστοιχίες, που χρονολογείται στον 10ο αιώνα. Η βυζαντινή τοιχοδομία διακρίνεται στο ιερό ενώ τα πλάγια κλίτη έχουν ανακαινισθεί. Σώζει λείψανα τοιχογραφιών από την αρχική φάση του ναού.
Μονή Αγίου Αθανασίου
Ενδιαφέρον τετράγωνο συγκρότημα με ναό, πτέρυγα κατοικίας και βοηθητικούς χώρους, που λειτούργησε μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα ως μονή και κατόπιν μετατράπηκε σε κατοικία της οικογένειας Τσακνάκη. Υπέστη σοβαρές ζημιές από την πυρκαγιά του 2007 αλλά διακρίνεται ακόμη στο ιερό η αξιόλογη ζωγραφική του 17ου αιώνα.
Ναός Αγίων Αποστόλων
Ναός του 18ου αιώνα

• 

• 

Ι.Ν. Αγίου Συμεών
Ναός Ευαγγελισμού της Θεοτόκου
Ναός του 19ου αιών

Ι.Ν. Αγιου Αθανάσιου Μεταβυζαντινός ναίσκος σε θαυμάσια τοποθεσία με τοιχογραφίες του 18ου αιώνα.

---

Ι.Ν. Αγίας Τριάδας

Ι.Ν. Γεννήσεως της Θεοτόκου

---

Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Δήμητρα

Ι. Ν. Αγ. Αθανασίου Πρόκειται για σύγχρονη βασιλική

---

Μαρμαρίνη

Ι. Ν. Αγίου Δημητρίου
Βασιλική που χρονολογείται τον 18ο αιώνα

---

Ανάβρα

Ναός Αγίου Αθανασίου Ναός του 19ου αιώνα

---

Καστρί

Ι. Ν. Αγ. Γεωργίου
Βρίσκεται εντός του Βυζαντινού κάστρου. Βυζαντινό μικρών διαστάσεων μονόχωρο ναύδριο που χρονολογείται τον 12ο-13ο αιώνα.

Ι. Ν. Αγ. Δημητρίου παρεκκλήσιο Αγ. Νικολάου και Νεκταρίου
Βασιλική με δίρριχτη στέγη. Τοιχογραφίες σε δύο στρώματα. Το πρώτο του 1750.

Ι. Ν. Παναγίας
Μονόχωρος ναός. Από το αρχικό κτίσμα διατηρήθηκε μόνο η ανατολική πλευρά.

---

Αμυγδαλή – Κουκουράβα

Ι. Ν. Αγ. Αθανασίου
Μονόχωρος ξυλόστεγος ναός με δίρριχτη στέγη και προσκολλημένο σε όλο το μήκος της νότιας πλευράς του παρεκκλήσιο. Χρονολογείται στα 1763. Οναός και το παρεκκλήσι είναι κατάγραφα με τοιχογραφίες του τέλους του 18ου αιώνα. Στο ναό διασώζεται αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Ι. Ν. Αγ. Δημητρίου
Τρίκλιτη βασιλική με δίρριχτη στέγη. Ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το λιθόκτιστο κωδωνοστάσιο. Είναι διόρωφο, εξάπλευρο, επί τετραεδρικής βάσεως και χρονολογείται το 1811.

---

Ποταμιά

Ναός Αγίου Δημητρίου
Ναος χτισμένος το 1880

Αγιά

Αρχοντικό Αλεξούλη

Μεγάλο διόροφο σπίτι με τετράγωνη κάτοψη και 4 χώρους σε κάθε όροφο διατεταγμένους σταυροειδώς γύρω από κεντρική αίθουσα. Κτίσθηκε στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα Σε πολλούς χώρους διατηρείται η παλιά επίπλωση και ωραία ξυλόγλυπτα ταβάνια. Το βόρειο τμήμα του στέγασε παλιότερα το Ηρακλείδειο Γηροκομείο, ενώ ολόκληρο ανήκει σήμερα στο Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο προγραμματίζει τη δημιουργία Μουσείου. Εδώ έχει συγκεντρωθεί συλλογή βυζαντινών αρχαιοτήτων από όλη την επαρχία Αγιάς, οι περισσότερες από τις οποίες προέρχονται από τα βυζαντινά μοναστήρια του Ανατολικού Κισσάβου (Όρος των Κελλίων).

Αρχοντικό Πετράκη

Μεγάλο διόροφο κτίσμα των αρχών του 20ού αιώνα, με ενδιαφέρουσες οροφογραφίες και άλλα νεοκλασικά στοιχεία. Και αυτό ανήκει σήμερα στο Υπουργείο Πολιτισμού.

Πύργος Καραβίδα-Καλόγερου

Τριόροφο πυργόσπιτο του 1791, το οποίο ήταν παλιότερα τετραόροφο και αποτελεί σήμερα το παλαιότερο δείγμα κοσμικής αρχιτεκτονικής της Αγιάς

• 

• 

• 

• 

• 

• 

---

Μεταξοχώρι

Οικία – Κυροπλαστείο Χατζημηχάλη (Δημήτριου Γεωργοβίτσα) του 19^ου αιώνα

• 

• 

• 

---

Παρθεναγωγείο Ιερόθεου του 19^ου αιώνα ( Πολιτιστικό Κέντρο)

• 

• 

• 

---

Αρχοντικό Γεωργούλη

---

Αρχοντικό Μπόστ

---

Αρχοντικό Φάβρ του 19^ου αιώνα

---

Άλλα αρχοντικά

• 

•